نقش قسامه در تشخیص حق در حقوق موضوعه ایران

نقش قسامه در تشخیص حق در حقوق موضوعه ایران

چکیده :

فصل اول : شامل کلیاتی از قسامه در فرهنگ ها وتاریخ کهن این ادله اثباتی استثنایی درجهان می پردازد. وهمچنین از نقطه نظر قانون حمورابی که با کاوش های باستان شناسی مشخص شد که برخلاف نظر حقوقدانان که مجموعه های قوانین رم ویونان را قدیمی ترین مجموعه های مدون حقوقی می دانستند . این مجموعه قوانین حمورابی با سابقه 4000 ساله متعلق به ایرانیان است ونه ملل اروپایی

فصل دوم: پرداختی در معانی قسم از نظر علما وفقهای حقوقی است که در دو گفتار قسامه در کلمات فقها وقسامه در روایات می باشد.

فصل سوم : با عنوان مبدأ تشریع قسامه شروع وبه چگونگی ایجاد آن وزمان آن پرداخته ودر گفتار اول بحث از حکمت قسامه است ودر گفتار دوم به موضوع قسامه وبحث وبررسی در مورد آن اختصاص یافته است .

فصل چهارم: برای اینکه در مواردی که به قسامه می انجامد اشتباهی صورت نگیرد ومورد ایجاد قسامه مشخص باشد باید موضوع دارای لوث باشد. که در این فصل به معرفی لوث وموارد آن پرداخته ایم.

فصل پنجم : چون این ادله اثباتی (قسم) از موارد استثنایی است به مقتضای اصل آن در موارد مشکوک پرداخته ایم در گفتار اول در مورد حق قسم در قسامه که با کمیت ودر گفتار دوم در مورد کیفیت قسامه که چگونه خواسته می شود وموارد آن ودر گفتار سوم به استثنایی بودن قسامه در قانون در مقابل قانون ویمین پرداخته ایم. در گفتار چهارم به قسامه اعضاء می رسیم ومباحث پیرامون آن ودر گفتار پنجم نیز به قسامه در دین وامور مالی پرداختیم.

فصل ششم: تحت عنوان عملی به قسامه به چگونگی اجرای آن می پردازد. وگفتار اول به سازگاری قسامه با اصول شرعیه در نظر بزرگان دین ومشروعیت آن اختصاص دارد وگفتار دوم بحث از این است که آیا مدعی قسامه را باز می کند. وگفتار چهام به این می پردازد که شرایط حالف برای اجرای قسامه چیست؟

فصل هفتم : با عنوان دلیلیت قسم ومواقعی که این ادله اثباتی ضعیف واستثنایی به عنوان دلیل پذیرفته می شود بحث می کند در گفتار اول به موارد مورد قبول فقه اسلامی که در آن قسامه قابل قبول است که شامل دو مبحث تکمیلی اینکه به چه کسی قسم یاد می شود ومیان قسم چگونه است وکیفیت آن .

در گفتار دوم ، محل ادای قسم را طبق مواد قانونی بیان می دارد وگفتار سوم ، به بیان ومعرفی قسم مغلظ وموارد تغلیظ در آن می پردازد.

فصل هشتم : با عنوان انواع قسم در سه گفتار که شامل این انواع می باشد ودر گفتار اول ، بحث از قسم منکر ودر گفتار دوم بحث از قسم مدعی ودر گفتار سوم بحث از قسم یمین العقد وتوضیحات آنان می باشد.

فصل نهم : در این فصل به آثار قسم ومواد قانونی مربوط به این آثارمی پردازیم .

فصل دهم : شامل مواد مربوط به قسامه در قانون مجازات اسلامی ومواد قسامه در قانون مدنی می باشد.

فهرست

فصل اول : کلیات (تاریخچه قسم ) واهمیت قانون حمورابی وبازجویی فنی شکل امروزی امور مالی در ایران

فصل دوم: معانی قسم

گفتار اول : قسامه در کلمات فقها

گفتار دوم : در روایات

فصل سوم : مبدأ تشریع قسامه

گفتار اول : حکمت قسامه

گفتار دوم : موضوع قسامه وبحث وبررسی آن

فصل چهارم : لوث چیست؟

گفتار اول : لوث وموارد آن

فصل پنجم : مقتضای اصل در موارد شک در تحقق قسامه چیست؟

گفتار اول : حق قسم در قسامه

گفتار دوم: کیفیت قسامه

گفتار سوم: قسامه مانند قانون ویمین نیست.

گفتار چهارم : قسامه اعضاء

گفتار پنجم : قسم در دین وحقوق مالی

فصل ششم : عمل به قسامه

گفتار اول : آیا قسامه با اصول شرعیه مغایرت دارد ؟

گفتار دوم: آیا در قسامه لازم است مدعی سوگند یاد کند؟

گفتار سوم : مفهوم عدد در قسامه

گفتار چهارم : شرایط حالفین

فصل هفتم : دلیلیت قسم

گفتار اول : موارد قابل قبول برای قسم برمبنای فقه اسلام

مبحث اول : به چه کسی قسم یاد می شود

مبحث دوم : بیان قسم

گفتار دوم: محل ادای قسم

گفتار سوم : قسم مغلظ

فصل هشتم : انواع قسم

گفتار اول : قسم منکر

گفتار دوم: قسم مدعی

گفتار سوم : قسم یمین العقد

فصل نهم : آثار قسم

فصل دهم : مواد قسم در قانون مجازات

مواد قسم در قانون مدنی

منابع :

مقدمه

قوانین واحکام سعادت بخش اسلام از منبع وحی سرچشمه گرفته است وهیچ قانونی در جهان قابل مقایسه با آن نیست. عمل کردن به این احکام واجرای قوانین در اصلاح جوامع نقش سازنده وحیاتبخش خواهد داشت که متأسفانه در طول تاریخ بر اثر روی کار آمدن حکومتهای جور همواره مردم را از آشنایی با این احکام الهی محروم داشته واز اجرای آنها جلوگیری کرده اند.

وامروزه دیده می شود قسم در موارد قسامه، توسط افراد کمی که به قسم آنان اطمینانی نیست ، انجام می شود، به ویژه در برخی روستاها ومناطقی که تعصبات قبیله ای حاکم است. در چنین مواردی ، عده ای بدون آشنایی با شرایط وتوابع قسم وآثار وعذاب واصله برآن که می تواند مانع آنان از قسم دروغ باشد. قسم یاد می کنند. که لازم است به بحث وبررسی در ابعاد مختلف قسامه پرداخت وموجب آشنایی بیشتر عامه مردم با آن شد.

در احکام قضائی اسلام «قسامه» یکی از قوانین کیفری است که در باب قصاص مطرح می گردد. واینگونه است که پس از انجام جنایت وثبوت قتل ، اگر کسی اقرار به قتل نکرد ویا برای مدعی یا مدعیان شهود وبینه، قابل قبول محکمه قضا نبودکه فرد خاص یا افراد خاصی قاتل باشند در اینجا موضوع «لوث» مطرح می گردد. که چنانچه شرایط وجود لوث موجود بود، قسامه اجرا می شود. واگر با هیچ کدام از این طریق قاتل شناخته نشود « دیه» از بیت المال پرداخت خواهد شد. البته قسامه تنها مربوط به خون نیست ولی به دلیل حساسیت شارع بر دماء مسلمین بیشتر در منابع فقهی وکتب حقوقی در این باره بحث شده است.

توجه به این مطلب ، اساسی است که چون در قوانین ایران از فقه وقواعد اسلامی تبعیت شده است پس باید قسامه را از دیدگاه فقهی وتاریخی برآن بررسی کرد تا در فهم دقیقتر مواد قانونی موثر آید.

اهمیت وهدف از تحقیق

از آنجا که قسم مورد استفاده محاکم قضائی است ودر ضمن بر اثر تعطیل ماندن احکام قضائی اسلام بسیاری از مردم وحتی تحصیلکرده ها چه در امور حقوقی وقضائی وبیشتر در غیر این موارد اطلاع وآگاهی از آن ندارند واز سوی دیگر بحثی است پیچیده وتفکر برانگیز ویکی از مسائل خطیر در قانون حیاتی قصاص ، قسامه است باعث شد که آن را مورد تحقیق قرار دهم. (البته هم به علت کمی وقت وهم کم بودن منابع کتبی در دسترس این جانب از اساتید محترم راهنما ومشاور وخواننده عزیز پوزش می طلبم.

کلیات : تاریخچه قسم

- قضات رومی پس از انقراض روم غربی در قرن پنجم میلادی مدتها اصل برائت متهم را نمی پذیرفتند وبنابراین متهمان ناگریز بودند بیگناهی خود را اثبات کنند ودر غیر این صورت ، پس از غسل وتطهیر بایست بر بی گناهی خود سوگند یاد می کردند. سوگند مذکور که آن را serment pargatoire 1متهم هم قسم شده ، حسن شهرت وتقوای او را مورد تأیید وتاکید قرار می دادند تا متهم برائت حاصل کند. تعداد کسانی که برای قسامه لازم بود بر حسب زمان ومکان ونوع اتهام متفاوت بود. وگاهی به هفتاد ودو تن می رسید.

- طبق قانون سالیک (منظور قوانین فرانکها است که مشتمل بر قوانین حدی وکیفری ، به ویژه مقررات مربوط به جزای نقدی است). به آزمونهای تستی اوردالی (ordalie : عبارت است از دلیل قضائی که تحت عنوان «داوری ایزدی » به ویژه در قرون وسطی متداول بود. ودر سال 1215 میلادی به موجب تصمیم متخذ در چهارمین شورای عالی روحانیت مسیح ممنوع اعلام شد). تن می داد. این دلیل که به ویژه نزد ژرمنها اعتبار خاصی داشت وریشه در اعتقادات دوران بت پرستی دارد براین تفکر غلط استوار بود که هرگاه متهم واقعا بیگناه باشد ، ایزدان به یاری اش می شتابند واو از آزمون روسپید وموفق بیرون خواهد آمد.

- در ماده 2 منثور حمورابی استفاده از اوردالی به عنوان دلیل قضائی پذیرفته شده بود. به موجب این ماده «اگر کسی دیگری را به جادوگری متهم کند ونتواند ادعای خود را ثابت کند، متهم می تواند به رودخانه رفته ودر داخل آب غوطه ور شود اگر در رودخانه غرق شد ، شاکی خانه او را تصاحب می کند واگر رودخانه بی گناهی او را نشان داد وی بدون صدمه از آب خارج گردیده ، کسی که او را متهم به جادوگری نموده باید کشته شود وآنکه از رودخانه سالم بیرون آمده می تواند خانه واموال شاکی را تصاحب کند. ». 1

- در ایران قبل از اسلام نیز اوردالی یا (ور) وسیله اثبات بی گناهی ویا صحت امری محسوب می شد وظاهرا متشکل از سی وسه آئین قابل تقسیم به «ور گرم» و«ور سرد» بوده است . در ور گرم از روغن داغ یا آهن تفته یا آتش ودر ور سرد از شیره گیاهان وزهرهای مختلف وبه ویژه آب وسایر مواد سیال استفاده می شده است. در شاهنامه داستان سیاووش ودر آتش رفتن او، نمونه ای از کاربرد ورگرم است . 2

- در اروپا پس از تحریم اوردالی از سوی شورای عالی کلیسا دوئل یا پیکار تن به تن که در سه مورد امکان پذیر بود. الف) در همان آغاز رسیدگی به دعوا ودر صورتی که شاکی از سوگند متهم دال بر بی گناهی خود جلوگیری می کرد.

- ب) در صورت جرح شهود متهم از سوی شاکی با تعارض اظهارات شهود بایکدیگر که در صورت اخیر دوئل بین شهود در می گرفت . ج) پس از رسیدگی وبه هنگام اعلام رای دادگاه چنانچه یکی از طرفین معتقد بود که احراز قضات خلاف واقع رای داده، می توانست قاضی را به پیکار دعوت کند، به عنوان دلیل اثبات جرم متداول شد این شیوه که با عرف خشونت بار دوران فئودالی اروپا سازگار بود ، برای نجبا وشهسواران سوار بر مرکب وبا شمشیر وبرای کشاورزان ومستمندان پیاده وبا چوب وچماق اجرا می شد ، در قرن دوازده میلادی عالی ترین دلیل محسوب می شد.

- نخستین کسی که در جاهلیت به قسامه به داوری نشست ولید بن مغیره بود واسلام آنرا تقریر وتثبیت نموده وداستانی از ابوطالب نقل شده که در جاهلیت به قسامه مدعی علیه حکم کرده است. پس او را بعضی نخستین کسی به قسامه عمل کرده است دانسته اند.

اهمیت قانون حمورابی

در قانون حمورابی که علماء حقوق تا اواخر قرن 19 عقیده داشتند که قوانین یونان ورم قدیمی ترین مجموعه های قوانین کدونی هستند که به دست بشر رسیده وتحول وتکامل مقررات حقوقی به ویژه در مغرب زمین بر مبنای اصول وقواعد قوانین مذکور صورت گرفته است. ضمن کاوشهای باستان شناسی در شوش ، بین سالهای 1899 و1902 گروه دکتر مورگان فرانسوی موفق به کشف این سنگ نوشته به طول 5/2 وعرض 5/1 متر می باشد. که بر فراز آن تصویری از مردی در حال خضوع ، مشغول دریافت لوحی از خدواند آفتاب وعدالت (شاماش) دیده می شود، این تصویر از آن حمورابی وآنچه که بر این تخته سنگ منقوش است قدیمی ترین وکاملترین قوانین مربوط به حدود 4000 سال پیش است که ماکت آن در موزه ایران باستان موجود است. واصل آن به موزه لوور پاریس منتقل گردیده است. 1

مجموعه قوانین حمورابی مشتمل بر 282 ماده است که 35 ماده آن محو گردیده واز آنها جز اطلاعاتی ناقص در دست نیست. ظاهرا این امر به دست پادشاه ایلام وپی از انتقال تخته سنگ مذکور به شوش به منظور حکم مواد جدید به جای مواد محذوف صورت گرفته است. اگرچه مواد موجود به تعبیر امروزی مشتمل بر مقررات مدنی ، تجاری وکیفری است واز روابط زن وشوهر گرفته تا شرایط فرزند خواندگی واجاره اشیاء واجاره اشخاص وغیره را تنظیم می کند. لیکن بخش مهمی از این مواد قانونی واجد جنبه کیفری است که نه تنها به تعیین مجازات برای بسیاری از اعمالی که امروزه نیز جرم شناخته می شوند پرداخته، بلکه به عنوان پاسدار وپامن اجرای کیفری بسیاری از اعمالی که در روزگار ما مجاز ویا فقط از ضمانت اجرای حقوقی برخوردارند مورد توجه قانونگذار قرار گرفته است. مجموعه قوانین حمورابی با توجه به زمان تدوین آن یکی از شاهکارهای تقینی است که به ادعاهای افتخار آمیز کسانیکه قوانین رم ویونان را تنها منبع قوانین فعلی وبرجسته آنها می دانسته اند خاتمه داده است . دقت نظر کافی در یکایک مواد این مجموعه قوانین حکایت از ارزش واهمیت واقعی آن دارد . ویل دورانت راجع به قوانین حمورابی در جلد اول تاریخ تمدن ودر فصل دوازدهم آن ضمن بحث از قوم یهود واعلام سمپانی برای این قول می نویسد: به طور کلی باید گفت که اساس مجازات نزد قول یهود قانون قصاص ومعامله به مثل بوده است واگر اذیتی دیگر حاصل شود آنگاه جان به عوض جان بده وچشم به عوض چشم ودندان به عوض دندان ودست به عوض دست . به عقیده ما (ویل دورانت) اینها کمال مطلوبی بوده است که همه آنها به وجه اکمل تحقق نمی یافته ، شریعت موسی که لااقل 15 سال پس از قانون حمورابی تدوین شده است از لحاظ جنائی برآن مزیتی ندارد. 1

بازجوئی فنی ، شکل امروزی « اوردالی » در ایران

یکی از روشهایی که در طول تاریخ برای تعقیب وکشف جرم به کار گرفته می شده سیستم اتهامی بوده است. از نظر تاریخی این سیستم ، کهنه ترین روش رسیدگی به پرونده های قضائی است، در این سیستم مهمترین راهکار اثبات حقایق یاری جستن از روش اوردالی بوده به این ترتیب که هرگاه متهم برای اثبات بی گناهی خود نمی توانسته دلیلی بیاورد ، سوگند او نیز پذیرفته نمی شده است. وناگزیر به اوردالی تن می داد.

دو ویژگی سیستم اتهامی یکی آنکه متهم در ذات خود مجرم انگاشته می شد ودوم آنکه در این سیستم متهم باید با تحمل شکنجه های وحشتناک بی گناهی خود را ثابت کند.

شکل امروزی اوردالی در ایران با نام بازجویی فنی رواج دارد. عبارت بازجوئی فنی عبارت است از : در ایران با حکم دادگاه متهمان برای تحقیقات به اداره آگاهی تحویل داده می شوند . در بیان زندانیان گفته می شود که آزارهای جسمی وشکنجه های که در زیر آن ، آدمی به جرم های ناکرده هم اقرار می کند. ( به نقل از نرم افزار بانک اطلاعات مقالات حقوقی علی مکرم) .

نقش قسامه در تشخیص حق در حقوق موضوعه ایران .

معانی قسم :

قسامه با فتح قاف وتخفیف سین ازریشه قسم به معنای سوگند است. (وسائل الشیعه ج19 ص 152). وآن در عرف مصطلح ، عبارت است از پنجاه نفر از اولیای مقتول ، سوگند یاد کنند تا تهمت قتل را نسبت به شخص مورد اتهام ثابت نمایند. گفته شده این شیوه پیش از اسلام در کنار بینه واقرار سومین دلیل اثباتی تهمت قتل به شمار می رفته که اسلام آن را امضاء کرده .

در لغت اسم است برای اولیائی که برای ادعای خود سوگند یاد می کنند ودر اصطلاح فقیهان اسم سوگندهایی است که براولیاء دم تقسیم می گردد. وبه هر بیانی اسمی است غیر مصدری که جایگزین مصدر گشته از باب اقسم ، اقساما ، قسامه . مثل اکرم اکراما وکرامه .

این معنی را فقهای عظام در آثار خویش ولغوین در کتابهای لغت ابراز داشته اند وگرچه معنی آن اختصاص به موضوع «دم» ندارد ولی در لسان فقهای بزرگوار مخصوص دم به کار برده شده وآن بدینگونه است: که کشته ای در مکانی دیده شود که قاتل او معلوم وشناخته نگردد. وبینه ای نیز علیه کسی در میان نباشد وکسی اقرار بر قتل نکند. در این صورت ، ولی دم بر ضد فرد یا گروهی ادعا می کند که او یا آنان قاتل هستند. وبرای ادعا واتهام خویش دلایل ، قراین وشواهدی داشته باشد. یا قراینی خود به خود موجود باشد که حکایت از صدق ادعای ولی دم نماید. وبرای قاضی ظن آور باشد. 1

قسامه بنا برآنچه در قاموس آمده است، آتش بس میان مسلمانان ودشمنان آنان است وجمع آن قسامات است. از دیگر معانی آن ، گروهی است که بر چیزی قسم یاد کنند ویا شهادت دهند وحقی را بگیرند. همچنین به معانی صورت ، قسمتی از صورت که در روبه رو قرار می گیرد. آنچه بر صورت است اعم از مو وبینی ، دو طرف صورت ، قسمت بالای ابرو ، ظاهر گونه ، بین دو چشم وبالای صورت نیز آمده است 2

در صحاح اللغه آمده است : قسامه قسمهایی است که به گروهی تقسیم می شود که هر یک جداگانه قسم یاد کنند. 3

قسامه در روایات وکلمات فقها

قسامه در روایات ، حقی است خاص برای اولیاء دم، در صورتی که مدعی حقشان شوند ومتهم به صورت نامشخص در گروه یا قبیله ای باشد.

قسامه در کلمات فقها :

اسم برای قسمها واسمی است که به جای مصدر به کار می رود . گفته می شود: اقسم اقساما وقسامه ، چنان که گفته می شود «اکرم اکراما اکرامه» (جواهر الکلام ، ج 42 ص 226)

شیخ صدوق (ره) در مقنع می گوید:

در تمام دعاوی ، بینه بر مدعی وقسم بر مدعی علیه است واگر مدعی علیه از قسم نکول کند حق به نفع مدعی ثابت می شود . اگر مدعی علیه قسم را به مدعی برگرداند ، هرگاه برای مدعی بینه نباشد وقسم هم یاد نکند، حقی برای او نخواهد بود مگر در حدود که قسم در آن نیست . ودرباره قتل که بینه بر مدعی علیه است وقسم بر مدعی ، برای اینکه خون مسلمانی پایمال نشود. 1

شیخ مفید (ره) در مقنعه می گوید:

بینه بر قتل اقامه نمی شود مگر به دو شاهد مسلمان وعادل ویا به قسامه که پنجاه نفر از اولیای مقتول باشند. که هریک از آنان قسم یاد کنند براینکه متهم، مقتول آنها را کشته است. وقسامه صحیح نیست. مگر در صورت وجود تهمت در جانب مدعی علیه ، پس درباره قسامه ، هرگاه قسامه از طرف مدعی با کیفیتی که ذکر شد اقامه نشود، اولیای مقتول پنجاه قسم یاد کنند وپس از آن، تنها مستحق دیه خواهند بود2

شیخ طوسی در نهایه می گوید: قتل به دو چیز ثابت می شود ، به قیام بینه علیه قاتل که او مقتول را کشته ودوم به اقرار خود شخص علیه خودش مبنی بر قاتل بودن در دو مورد یاد شده ، فرقی بین قتل عمد ، خطا وشبه عمد نیست.

قسامه در روایات

برید بن معاویه می گوید: ازامام صادق (ع) درباره قسامه پرسیدم . فرمود: در تمامی حقوق بینه بر مدعی است وقسم بر مدعی علیه ، مگر در خصوص خون، چرا که هنگامی که رسول خدا (ص) در خیبر بودند، انصار فردی ازخودشان را در بین خودشان نیافتند وسپس او را در حالی که کشته شده بود یافتند . انصار گفتند فلان یهودی ، همراه مارا کشته است، رسول خدا (ص) به آنان که طالب خون بودند فرمود: در نفر شاهد عادل از غیر خودتان اقامه کنید. تا او را قصاص کنم واگر دو شاهد عادل نیافتند ، قسامه پنجاه مرد را اقامه کنید. تا او را قصاص کنم. آنان گفتند: دو شاهد عادل از غیر خودمان نداریم وخودمان هم دوست نداریم بر آنچه ندیده ایم قسم یاد کنیم. سپس پیامبر (ص) دیه او را پرداخت (از بیت المال ) .

آنگاه امام صادق (ع) فرمود : همانا به قسامه خون مسلمانان محفوظ ماند. چرا که هرگاه شخص فاجر فاسق ، برای کشتن شخصی که با او دشمن است ، فرصتی بیابد ترس از اینکه با قسامه کشته شود، مانع او می شود واز کشتن خودداری می کند. [1]علی بن الفضیل از ابی عبدالله می گوید: هرگاه کشته ای در قبیله قومی یافت شود ، تمامی آنان قسم داده می شوند که او را نکشته اند وقاتل او را نمی شناسند. ودر صورتی که از ادای قسم سرباز زنند ، دیه بر عهده آنان است. وبه صورت مساوی ، بین مردان بالغ قبیله تقسیم می شود. (همان منبع ، حدیث 5).

مبدأ تشریع قسامه

ابوبصیر می گوید : از امام صادق (ع) از قسامه پرسیدم که از چه زمانی بوده ؟امام فرمود: قسامه از جانب پیامبر (ص) بوده است. پس از فتح خیبر ، یکی از انصار از سایر اصحاب عقب ماند. اصحاب در پی او بازگشتند او را در حالیکه به خون خود غلطیده بود یافتند. کلمه «قِبَل» به کعنای جانب در روایت دلالت می کند بر اینکه مبدأ تشریع قسامه ، زمان پیامبر (ص) بوده است. اما این احتمال ، خلاف ظاهر روایت است. چون در ادامه آن به جریان کشته شدن انصاری پس از فتح خیبر اشاره شده است. همچنان که ظاهر قول امام که می فرماید: قسامه برای حفظ خون مسلمانان قرارداده شده . این است که قسامه پیش از اسلام نبوده وتوسط پیامبر(ص) تشریع شده است.

حکمت قسامه

1- زراره می گوید: از امام صادق (ع) درباره قسامه پرسیدم ، حضرت فرمود: قسامه حق است. همانا قسامه قرار داده شده برای احتیاط در خون مسلمانان که هرگاه فاسقی خواست مسلمانی را بکشد یا مخفیانه او را از بین ببرد، از قسامه بترسد واز قتل خودداری کند1

2- در ذیل روایت برید بن معاویه ، امام صادق (ع) می فرماید: به قسامه خون مسلمانان حفظ شد. چون هرگاه فاجر فاسق برای کشتن دشمنش فرصتی بیابد ، ترس از اینکه با قسامه کشته شود، مانع او می شود واز کشتن دیگری خودداری می کند. 2

3- حلبی می گوید: از امام صادق (ع) درباره قسامه پرسیدم گه چگونه بوده است؟ حضرت فرمود: قسامه حق است ونزد ما نوشته شده است ( احتمالا مراد، مصحف فاطمه است) واگر قسامه نبود، مردم همدیگر را می کشتند وچیزی اتفاق نمی افتاد. همانا قسامه مایه نجات مردم است . 1

4- عبداله بن سنان می گوید: از امام صادق (ع) درباره قسامه پرسیدم، حضرت فرمود: قسامه حق است واگر قسامه نبود ، مردم همدیگر را می کشتند وهیچ چیز نمی شد. وهمانا قسامه حفظی است که مردم بدان محفوظ می مانند.

موضوع قسامه

عمده بحث در قسامه ، بحث از موضوع ومورد آن است . چرا که ظاهر روایات قسامه این است که قسامه درباره مقتولی است که در محله قبیله ای ویا در چاه عشیره ای پیدا شود وگمان رود که آنان او را کشته اند. به دلیل سابقه دشمنی یا جنگ بین قبیله قاتل ومقتول ، نه هر کشته ای که گمان رود کسی قاتل وی باشد . چنانکه عده ای چنین پنداشته اند.

بحث وبررسی

متعارف چنین بوده که اولیای مقتول، برای اثبات تهمت قتل ، در صورت فقدان شاهد عینی ، پنجاه نفر از بستگان وارسته مقتول از روی جزم ویقین سوگند یاد می کرده اند وتهمت وارده را به این وسیله به اثبات می رساندند.

این شیوه اثباتی در مورد قتل ، در کنار بینه واقرار ، در فقه اسلامی در تمامی مذاهب عامه وخاصه جای گرفت . ولی تغییراتی در ساختار نخستین آن صورت گرفت، که مشروعیت این تغییرات مورد سوال وپرسش گردید.

مشهور میان فقهای عامه وخاصه آن است که هرگاه بستگان مقتول کمتر از پنجاه نفرند یا حاضر نیستند هماهنگ با مدعی سوگند بخورند ، در این صورت پنجاه سوگند، (توزیع ) می کردند، بدین معنی که هر چند نفر حاضر ، پنجاه سوگند برآنها تکرار می شود. اگر پنج نفرند هر یک ده بار واگر ده نفرند هر یک پنج بار سوگند یاد کنند. واگر بستگانی نداشت یا تمامی آنها از سوگند یاد کردن خودداری نمودند تنها شخص مدعی می تواند پنجاه سوگند یاد کند وشخص مورد اتهام را قصاص نماید.

این می رساند که معیار در اقامه (قسامه) صرفا عدد پنجاه سوگند اسست ، هرچند به دست یک نفر (شخص مدعی ) انجام گیرد. در صورتی که دلائل مشروعیت (قسامه) پنجاه نفر سوگند یاد کنند تاکید دارد . آن هم به شرطی که افرادی آراسته ووارسته باشند. واز روی جزم ویقین سوگند یاد کنند.

معیار سوگند پنجاه نفری است که مورداطمینان باشد. زیرا معقول می نماید که پنجاه نفر شایسته از یک فامیل بی جهت کسی را مورد اتهام قرار نمی دهند. وسوگند ناروا یاد نمی کنند. واین می رساند که شریعت اسلام

:: بازدید از این مطلب : 4571

امتیاز مطلب : 37

تعداد امتیازدهندگان : 10

مجموع امتیاز : 10

چت روم